اینک بخش دوم این گفت وگو پیرامون، دومین میراث ماندگار علامه امینی(ره) یعنی کتابخانه تخصصی حضرت امیر المومنین(ع) در نجف اشرف تقدیم می شود.

یکی دیگر از فعالیت های مرحوم علامه(ره) را تأسیس کتابخانه عنوان کردید، در این باره توضیحاتی بفرمایید؟

سالیان متمادی بود که احساس می شد، شهر مقدس نجف اشرف به کتابخانه عمومی و آبرومندی نیاز مبرم دارد، تا مرکزی برای پاسخگویی به جویندگان علم و معرفت باشد. برخی از بزرگان این شهر در صدد تأسیس کتابخانه عمومی بر آمده، به گردآوری کتب چاپی، مخطوطات و نگهداری از آنها پرداختند تا محل مناسبی برای مطالعه و تحقیق فراهم کنند.

علامه امینی(ره) یکی از آن رادمردان غیور و دانشمندان دلسوزی بود که برای رسیدن به این هدف متعالی به فکر تأسیس پایگاه عظیمی بر آمد که میراث فرهنگ و تمدن اسلامی را از نقاط مختلف جهان جمع آوری کند و در اختیار محققان، دانشمندان و دانشجویان قرار دهد. بدین منظور در سال 1373 ه ق. (1953 م.) کتابخانه ی عمومی امیرالمومنین(ع) را در نجف اشرف بنیان گذارد.

ایشان در ابتدا شاید ضرورتی برای ایجاد کتابخانه حس نمی کرد، ولی در کشاکش دوندگی ها و در میان امواج مصایب مرگباری که برای تهیه مجلدات کتاب الغدیر متحمل می شد، کم کم متوجه این نقیصه شد و به فوریّت تأسیس چنین کتابخانه ای رسید.

معتقد بود ایجاد یک کتابخانه مجهز جهانی که احتیاجات دانشمندان، دانشجویان، مولفین و پژوهشگران را در رشته های مختلف علوم و فنون مرتفع سازد و از طرفی دست خیانت و جنایت راهزنان کتاب را از ناموس علم، ملت و مذهب کوتاه کند، برای عاصمه تشیع و حوزه علمیه نجف اشرف از نان شب واجب تر است، لذا با تصمیمی قاطع در روز اول جمادی الاولی 1373 تأسیس کتابخانه بزرگ عمومی را در نجف به عنوان "مکتبة امیر المومنین (ع) " عملاً و رسماً اعلام کرد.

اساس کتابخانه علامه امینی(ره) چه بود؟

علامه امینی، طی سفرهایشان اقدام به شناسایی، خرید و حتی نسخه‌برداری از کتاب‌ها و نوشته‌های مهم و پرارج اسلامی که در واقع میراث بزرگ تمدن عظیم اسلامی محسوب می‌شدند، کرده بود و این کتاب‌ها که در کتابخانه شخصی علامه بود اساس کتابخانه بزرگ «مکتبة الامام الامیرالمومنین علیه‌السلام العامه» را تشکیل داد.

در حال حاضر مالکیت و موقعیت کتابخانه مرحوم امینی(ره) در نجف اشرف چگونه است؟

علامه امینی (ره) بلافاصله بعد از تأسیس کتابخانه، در راستای چگونگی حفظ و نگهداری این مجموعه وقف نامه‌ای تنظیم کرده و به صورت رسمی ، شرعی و قانونی آن را مضبوط کرده و شرایط را به صورت دقیق و جزء به جزء مشخص کرده است.

با این کار، علاوه بر حفظ عزت و استقلال کتابخانه، کلیه فعالیت های آن مشخص و معین گردیده تا به صورت شفاف برای همگان ملموس باشد. در خصوص موقعیت کتابخانه همان طور که بیان شد، در شهر قدیم نجف اشرف و در منطقه «الحویش» و در کنار حرم مطهر امیرالمومنین (ع) واقع شده است. منطقه الحویش بیشتر به طلاب اختصاص دارد و اکثر مدارس و مایحتاج ایشان از قبیل وسایل زندگی و تحصیل در این منطقه قرار دارد. ابتدا قطعه زمینی به مساحت 260 متر مربع واقع در جنب مدرسه سید خریداری شد. موقعیت این زمین بهترین موقعیت برای ایجاد کتابخانه بود، زیرا نوع مدارس نجف از قبیل مدارس سید، آخوند، قزوینی ها، بخارایی،شربیانی، ایروانی و غیره در اطراف آن واقع و این زمین در حقیقت وسط این مدارس است.علاوه بر این، از غوغا، هیاهو و سر و صدا دور و مکان بسیار آرامی برای مطالعه است.

*با توجه به اینکه سرمایه اصلی یک کتابخانه بخش کتب آن می باشد، این کتابخانه امیرالمومنین(ع) شامل چه کتبی می باشد؟

کتابخانه در سه طبقه است که به طور خلاصه می توان طبقات آن را اینگونه شرح داد: زیرزمین (سرداب) :

1. مخزن خطوطات 2) کتب چاپی غیرعربی 3) بخش صحافی 4) بیمارستان مخطوطات

طبقه ی اول:

1. بخش اطلاعات و فهرست. 2) مخزن اصلی کتب چاپی. 3) سالن مطالعه.

طبقه ی دوم:

1. مخزن کتب اهدایی 2) دفتر مدیر. 3) بخش امور اداری و فهرست نویسی. 4) سالن مطالعه ی خانم ها.

نیم طبقه ی سوم:

1. بخش کامپیوتر (پورتال ICT ). 2) کتابخانه ی دیجیتال. 3) بخش حسابداری و انبارداری.

و کتب این مجموعه در سه بخش طبقه‌بندی و موضوع‌بندی شده است

1.کتب خطی

2.کتب چاپ سنگی

3.کتب چاپی

در هر سه بخش کتابهای نفیسی وجود دارد که در نوع خود بی نظیر است. به طور مثال تعداد زیادی از کتابهای خطی، کتاب های تذهیب شده پرکاری است . اکثر این کتب به علت شرایط نامناسب، در وضعیت بدی به سر می برند تا جایی که بعضی از آنها به حدی فرسوده شده است که به محض ورق زدن پاره می‌گردد.

* کتابخانه دارای چه آثار کهن و نفیس است؟

بجز کتب نفیس کتابخانه اعم از کتب خطی و چا پی، اشیاء نفیسی در این کتابخانه موجود می باشد که حائز اهمیت اند.

با توجه به اینکه این مجموعه صرفا یک کتابخانه نیست بلکه یک دار التحقیق محسوب می شود، اکثر اشیاء، توسط دوستداران امیرالمومنین(ع) به کتابخانه اهدا شده اند که ازجمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- قرآن به خط کوفی بر روی پوست منسوب به امیرالمومنین (علیه السلام) - قرآن به خط کوفی بر روی پوست منسوب به امام صادق (علیه السلام) - قرآن نوشته شده بر روی پوست مار.

- سجاده های گرانبها با تمثال امیرالمومنین (علیه السلام) - قالیچه نفیس کاشان دارای تمثال پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) - یک جفت لوستر بزرگ 40 شمعی - یک جفت گلدان مرمر ساخت یزد - صندلی و میز خاتم زینت شده با عاج - سکه های قدیمی و تاریخی.

*برای طرح توسعه کتابخانه چه اموری را در دستور کار قرار داده اید؟

این کتابخانه عظیم به واسطه ی خدمات مهم و شایان تقدیری که در نشر علوم و معارف علوی تاکنون داشته، یکی از بزرگترین کتابخانه های عراق به شمار می آید و به سبب وجود کتب نفیس چاپی و خطی بی نظیر و همچنین خدمات علمی جهانی اش برای همه متقاضیان، مورد توجه نویسندگان و پژوهشگران علوم دینی در نقاط مختلف دنیا قرار دارد.

ازجمله این منابع نفیس می توان به موارد زیر اشاره کرد: مخزن اصلی برای نگهداری کتب چاپی به زبان عربی باظرفیت پنجاه هزار عنوان کتاب و 300 رساله ی مختلف دانشگاهی.

مخزن کتب چاپی غیر عربی با ظرفیت ده هزارعنوان کتاب چاپی غیر عربی به زبان های مختلف فارسی، اردو، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی.

بخش مخطوطات کتب خطی عربی و غیر عربی حاوی بیش از شش هزار عنوان کتاب خطی است.

بخش جراید حاوی ده هزار عنوان مجله و ... می باشد.

فعالیت های کتابخانه بر چه اصول و پایه استوار است؟

تمامی فعالیت های این کتابخانه بر این امر متمرکز است که میراث سترگ علمی و فرهنگی را از منابع گوناگون گردآوری کند و با استفاده از امکانات روز دنیا در اختیار محققان و مشتاقان قرار بدهد. در این خصوص با توجه به حجم زیاد منابع و همچنین توصیفاتی که از کتابخانه ارائه شده است، لیستی از کارهایی که می بایست انجام شود تهیه و اولویت بندی و زمان بندی گردید که این اقدامات در 3 دسته اقدامات فوری، کوتاه مدت و بلند مدت دسته بندی شد.

ازجمله این اقدامات می توان به تهیه چارت سازمانی کتابخانه، تدوین سند راهبردی مجموعه، تشکیل لجنه های مدیریتی، فعال سازی همزمان تمامی بخش ها، بحث های امنیتی و حفاظتی، دعوت بزرگان و تاثیرگذاران و همچنین موسسات و بنیاد ها و عقد تفاهم نامه با ایشان و نیز برگزاری کلاس ها و جلسات تخصصی جهت پویایی بیشتر کتابخانه و آماده سازی زمین و الزامات طرح توسعه و راه اندازی سایت کتابخانه .... اشاره کرد.

*با توجه به اینکه قدمت ساختمان کتابخانه به 60 سال می رسد، برنامه‌ای برای مرمت ساختمان قدیمی وجود دارد؟

با توجه به وضعیت نابسامان کتابخانه و عدم رسیدگی به آن در دوران رژیم بعث، ابتدا مقرر گردید اقدامات اساسی در خصوص ساختمان کتابخانه به عنوان مظروف انجام شود تا علاوه بر جلوگیری از تخریب بیشتر کتب، آماده نگهداری از این گنجینه ارزشمند شود. در این خصوص اقدامات زیادی طی یکسال گذشته آغاز شده که بخشی از آنها انجام و بخشی دیگر باقیمانده است.

*با توجه به اینکه ساختمان فرسوده است، اوضاع کتب موجود به شکل می باشد؟

وضعیت کتاب های مجموعه نیز مانند ساختمان آن از وضعیت خوبی برخوردار نیست. از طرفی رطوبت موجود در فضا و از طرف دیگر وجود حشرات، موریانه و از همه مهمتر عدم رسیدگی و نگهداری مناسب از کتب باعث شده اکثر کتاب های مجموعه نیاز به مرمت جدی و اساسی داشته باشند.

لازم به ذکر است قبل از مرمت می بایست تمامی کتب آفت زدایی و مرمت اولیه شوند و سپس فهرست نویسی دقیق شده و در ادامه از تمامی آنها عکس برداری و اسکن صورت گیرد تا هم مرمت استفاده شود و هم به عنوان نسخه دیجیتالی، محفوظ و قابل ترویج باشد.

*با عنایت به اینکه مرمت کتب از اهمیت خاصی برخوردار می باشد، چه تدابیری در این خصوص اندیشده شده است؟

جهت مرمت کتب مهمترین کار، احداث و تجهیز بیمارستان کتاب و همچنین استخدام چند استاد خبره می باشد که در این خصوص با تیم های مختلفی از کشورهای عراق ، ایران، ایتالیا مذاکراتی صورت گرفته و اقداماتی انجام شده است که نیاز به تلاشی چشمگیر و عزمی راسخ دارد که ازجمله این اقدامات می توان به؛ - شناسایی و بررسی کلیه کتب جهت اولویت بندی مرمت، شناسایی و بررسی کلیه کتب جهت شناسایی تاریخی و قدمت آنها، حفاظت و مرمت اولیه کل کتب کتابخانه (رطوبت زدایی- حذف موریانه و ....)، مرمت اصولی کتب خطی و نفیس(بنا به اولویت بندی انجام شده)، بهسازی تجهیزات کتابخانه مانند میز و صندلی و کمد کتاب ها وویترین ها و ...، تهیه کلیه تجهیزات فنی لازم مانند دستگاه های مرمت و دستگاه های اسکن و ...، اسکن کتب نفیس و در اختیار قراردادن آنها (با فروش سی دی)، تهیه شناسنامه فنی کتاب ها و تهیه اسکن کتب نفیس اشاره کرد.

*با توجه به دغدغه علامه (ره) پیرامون بحث امامت و ولایت امیرالمومنین(ع) آیا سخن، مطلب یا آرزویی از ایشان در جایی ثبت شده است؟

بر اساس دست نوشته ها و مطالبی که در زمان حیات ایشان در کتابخانه بر جای مانده است ذکر شده، آرزوی این رادمرد میدان دانش و محبت، بر پا ساختن و تأسیس یک مرکز عظیم و بنیاد جامع برای ارائه ی تمامی خدمات علمی و پژوهشی بوده که محققان و دانش پژوهانی که به این کتابخانه مراجعه می کنند علاوه بر مصادر علمی و مساعدت های پژوهشی، هر گونه نیازی برای انجام تحقیقاتشان دارند (حتی مسکن، خوراک و سایر وسائل آسایش) به شایسته ترین نحو ممکن صورت پذیرد.

این ابتکار در هیچ جای دیگر وجود نداشته و برای اولین بار در این کتابخانه به همت و ایده علامه امینی پایه گذاری شد، در حقیقت وجود دارالتالیفی است که مشتمل بر حجره هایی که مولفین، محققین و پژوهشگران علوم و معارف اسلامی بتوانند شبانه روز در آنجا اقامت و مشغول انجام تالیفات خود باشند.

مجاهد کبیر علامه امینی در راستای تحقق این آرزویش به خرید زمین های اطراف کتابخانه پرداخت و در سال 1377 قطعه زمینی به مساحت 430 متر مربع که متصل به کتابخانه است خریداری و آن را وقف کتابخانه قرار داد اما پیش از آنکه به ساختش بپردازد، به دیدار حق شتافتند.

*وضعیت عمرانی کتابخانه یا به عبارت دیگر زمین های خریداری شده پس از فوت علامه چگونه است؟

متاسفانه تاکنون در اثر حوادث و وقایع تأسف بار چند دهه ی اخیر عراق، بیش از چهل سال است که هنوز زمین های مزبور به صورت خرابه مانده است!

مسئولان کتابخانه ی امیر المومنین(ع) با استعانت از خدای متعال و استمداد از مولای کائنات، تمام سعی خود را در راستای تحقق آرزوی این هدف مقدس خادم نستوه درگاه علوی قرار دادند و در این راستا اقدامات مقدماتی لازم را برای خرید و توسعه ی زمین ها و مذاکره با شرکت های بزرگ مهندسی به انجام رسانده اند و مشغول تدارک امکانات مورد نیاز از قبیل پاک سازی محیط از وسایل اضافی و زباله های موجود و همچنین تسطیح زمین می باشند و از تمامی ارادتمندان به آستان قدس علوی که مشتاق اند در طرح عظیم توسعه ی کتابخانه ی عمومی امیر المومنین علیه السلام شریک باشند استقبال می کنند.

اگر کسی مشتاق کمک و مشارکت در ساخت این کتابخانه باشد به چه نحو باید عمل کند، آیا تدبیری اتخاذ شده است؟

بله . سودمندترين چيز برای انسان در دو حالت حيات و مرگ که به جامعه اش فايده مي رساند صدقه جاريه و کار نيکی است که از باقيات الصالحات به شمار می آيد. خداوند در قرآن کريم اش می گويد:

«والباقياتُ الصالحاتُ خيرٌ عند ربّک ثواباً وخيرٌ اَمَلاً» کهف آیه 46- ثواب ارزش های ماندگار، نزد پروردگار بهتر و امیدبخش تر است.

«وامّا ما ينفعُ الناسَ فيمکثُ في الارض». سوره رعد آیه 17- آنچه به مردم سود می رساند در زمین می ماند.

وهمچنین در حديث نبوی آمده است :

«اذا ماتَ ابنُ آدمَ انقطعَ عملُه الّا من ثلاث : صدقة جارية او علمٌ ينتفعُ به او ولدٌ صالحٌ يدعو له». جامع الاخبار – هنگامی که بنی آدم بمیرد، عملش قطع می شود مگر در سه مورد: 1- صدقه جاریه 2- علمی که دیگران از آن بهره مند شوند 3- فرزند صالحی که برای او دعا کند.

با توجّه به سنّت الهی و سنّت رسولش و با پيروی از سيره پاک ائمه اطهار علیها السلام در وقف و صدقات جاريه، باید اعتراف نمود که بعد از رفع مشکلات موجود در عراق مانند برچیده شدن حکومت رژیم صدام و.... این کتابخانه به نوعی دوباره جان تازه ای گرفت و با این اوصاف هنوز در اول کار خود است و این مکتبه بایستی آنقدر پیش رود تا تمام کتابخانه های جهان را تحت الشعاع اهمیت خود قرار دهد و این دیگر بسته است به همت مردانه مومنین و مساعدت مالی و معنوی عموم طبقات شیعه تا این راهی را که علامه بزرگوار متصور شده به زودی طی شود.

لازم به ذکر است برای خرج زمین الحاق شده به کتابخانه در قسمت توسعه و خرید کتب جدید و لوازم مایحتاج و پرداخت مرتب شهریه کارکنان مقیم و سایر دفاتر و مرمت کتب و وسایل موجود و هزینه های جاری کتابخانه و بالاخره برای بقای کتابخانه و بهره برداری درست و کامل آن، به بودجه کافی و درآمد سرشار از موقوفات و مستغلات نیاز است.

برای مزید اطلاعات خوانندگان گرامی و جلب کمک های مادی و معنوی عموم اهل خیر و صلاح و تشریک مساعی ایشان به منظور توسعه و تکمیل این مشروع مقدس، شرحی از اوضاع کتابخانه در بالا تقدیم محضرتان شد، امید است با بتوانیم نام مبارک امام علی(ع) را هرچه بیشتر در آسمان برافراشته تر کرد و با این عمل و صدقه جاریه خود را به سان کبوتری مقیم دائمی آستان این بزرگوار کرد.

آیا این کمک های مالی و اموال اهدایی به کتابخانه جایی ثبت و ضبط می شود؟

بله . یکی از مبانی اساسی و بسیار مهمی که توجه تام و التزام به آن، مورد اهتمام موسس کتابخانه (علامه امینی) قرار داشته، حفظ عزت، استقلال و شفافیت جریان امور مالی کتابخانه بوده است. از این رو مدیریت کتابخانه برای تنفیذ این امر مهم به تأسیس بخش حسابداری پرداخته تا تمامی امور مالی به طور دقیق در دفاتر مخصوص ثبت شود به صورت ماهیانه در اختیار متولیان و مدیران محترم قرار بگیرد.

علاوه بر این، گزارش مزبور به طور سالیانه در مجله و سایت اینترنتی کتابخانه وارد می شود تا در اختیار عموم قرار بگیرد و همگان بتوانند از جریان کلی مالی کتابخانه باخبر باشند. نمونه ای از ثبت های قبلی که در زمان علامه صورت گرفته و در کتاب گزارش سالانه کتابخانه چاپ و به زودی منتشر خواهد شد.

هم اکنون این روال به صورت خیلی منسجم تر در جریان است و تمامی این وجوه به تفکیک و در قالب برنامه های کامپیوتری به دقت در حال ثبت است که مانند گذشته گزارش آن به صورت مداوم خدمت مدیران و هیات امنای کتابخانه ارائه می گردد.

همانطور که اشاره شد، بعضی شخصیت های محترم، اشیاء نفیس یا کتب زیاد یا کتابخانه شخصی خود را به کتابخانه اهدا کرده اند و پیوسته در ازدیاد کتب این مجموعه می کوشند. برای قدر دانی از چنین افرادی، اداره کتابخانه مهرهای مخصوصی به نام آنها تهیه کرده و کتاب را با مهر ها توشیح می کنند.

*آیا برای مشارکت بیشتر عموم اشخاص حقوقی و حقیقی شماره حسابی در نظر گرفته اید؟

بله .362.100.140291.1 بانک پاسارگاد IR 710570036210000140291001

بزرگواران محترمی که به حساب کتابخانه وجه واریز می کنند لازم است قبض خود را به دفاتر موجود و یا سایت کتابخانه ارسال دارند تا به اسم خودشان در دفاتر قید گردد.

دعای علامه امینی برای افراد خیر: امیدوارم خداوند سبحان بندگان صالح خود را که آرزومند پیشرفت معارف اسلامی هستند و با همت بلندی که دارند پیوسته می خواهند تجارت آخرت نمایند موفق فرماید تا خدمت گزاران این کتابخانه را در رسیدن به هدف مقدسی که دارند مساعدت کنند و بدینوسیله ندای ملکوتی و آسمانی قرآن مجید را عملا لبیک گویند:

" وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ". سوره آل عمران آیه 133 و 134

نشانی سایت و دفاتر نمایندگی کتابخانه در ایران کجاست؟

در نجف اشرف : خیابان شارع الرسول – سوق الحویش – مکتبه الامام امیر المؤمنین تلفن : 009647809114384 – 009647815659325دفتر تهران : جنت آباد – خیابان هشتم – پلاک 82 تلفن : 02144449221دفتر قم : خیابان چهارمردان – کوچه 6 پلاک 230 تلفن : 02537759004 – 09191535469 نشانی وب سایت کتابخانه؛www.iamlib.net

گفت‌وگو: اکبر پوست چیان 313/17